Ergens in 2011 kocht ik Being Wrong van Kathryn Schulz. Op het omslag stond een theepot waarmee iets mis was. Ik vond dat er met mij ook iets mis was.
Twintig jaar geleden zat ik in de kuil van mijn bed in mijn Frankfurter hotelkamertje, tipsy van de wijn en dronken van geluk. In mijn hoofd gonsden de stemmen van de voorbije dag. Ik dacht aan mijn vertaalster Mirjam en aan illustratrice Rotraut en alle mensen die me tussen het begin van de ongeveer spannendste receptie van mijn leven tot het moment van de bekendmaking hadden gesteund en geknuffeld, en daarmee waren blijven doorgaan toen de stoom allang van de ketel was.
Schrijver zijn is niet gemakkelijk. Mensen denken dat je alleen schrijversdingen doet en schrijversdingen zegt. Soms willen ze dat juist niet. Ze verwachten dat je een lievelingspen hebt, of schrijfrituelen. Als je die niet hebt, moet je ze verzinnen.
Nu en dan geef je een lezing of een interview, en heel af en toe vergroot je ergens door je aanwezigheid de feestvreugde. Soms is dat nogal wat. Zo was ik in het najaar van 1994 in Lubbeek te gast, om de tiende verjaardag van de bibliotheek te vieren.
Ik hoefde alleen maar schrijver te zijn en een dwangbuis over mijn jas heen aan te trekken. Daarna mocht ik op een smalle tafel gaan liggen. Een man zei dat ik me geen zorgen hoefde te maken. Hij zaagde me daarna ter vermaak doormidden.
Ik herinner me dat de aanwezige lezers enthousiast waren, maar het spektakel toch met ingehouden adem zagen gebeuren. Zelf was ik er gerust in, omdat er een tovenaarsleerling bij was. Voordat de zaagmachine begon te brullen had die jongen een magisch koordje over mijn benen gehangen. Er kon mij niks gebeuren.
Nadat ik aan stukken was gezaagd werd ik opnieuw aan elkaar gezet. Daarna kreeg ik applaus, omdat ik weer een hele schrijver was, en kon het feest beginnen.
In 1993 had ik een vriend die aan het theater moest, maar dat had ik toen nog niet door. Op een avond, het moet 1 oktober zijn geweest, treuzelde hij verschrikkelijk. Hij vond zijn sleutels maar niet, we hadden allang op dat etentje bij vrienden moeten zijn. Tot overmaat van ramp herinnerde hij zich niet waar hij zijn auto had geparkeerd.
In het voorjaar van 1997 beloofde ik op een onbewaakt moment aan mijn vriend dat hij mij cadeau zou krijgen voor zijn dertigste verjaardag. Vijf jaar Bart extra, bedoelde ik, of tien jaar misschien, ik weet niet hoeveel langer je leeft als je ophoudt met roken.
Misschien volg je me op Instagram. Dan heb je de afgelopen tijd wel meegekregen dat ik in Japan verblijf. Ik vertrek nooit zonder boeken op reis, maar nooit eerder heb ik de titels die ik meenam zo van mijn bestemming laten afhangen.
Als kind had ik achter in de tuin een moestuintje van een zakdoek groot. Groentebedden zag ik als bedjes die je heel voorzichtig moest opmaken. Ik heb vage herinneringen aan een tuttige tekening uit een kindertijdschrift, waarop een kind in zo'n mini-tuintje aan het schoffelen was, en dat ik die tekening ben gaan naspelen.
Ik deed het allemaal te voorzichtig. Ik zaaide peterselie en radijzen met de precisie van een chirurg. Daar en daar komt een radijs, en hier niet. Ik ben blij dat ik met de jaren niet in het beheersen van de natuur ben blijven hangen, maar juist ben gaan genieten van de veranderingen en de vrijheid.
Nu vind ik het geweldig dat er na drie jaar ineens een campanula opduikt tussen de varens in een bak. Die campanula had er twee jaar geleden volgens mij de brui aan gegeven. Maar nee, eigenzinnig niet. Of mooier nog: vanuit een dahliabol die stiekem onder de grond twee winters heeft overleefd groeit ineens een hele struik die Je! Was! Me! Vergeten! brult.
Toen ik de foto van mijn erwtenoogst terugzag, besefte ik ineens dat er toch nog iets van mijn kindermoestuintje is blijven hangen. Normaal gezien zou je je erwtenoogst moeten wegen, en niet meten.
Omdat ze een Berner Sennen met een stamboom was, moest haar naam met een E beginnen. De keuze viel op Echo. Dan dek je je als baas een beetje in. Je weet zeker dat ze wel zal komen, als je haar roept.
Tot op mijn eerste schooldag liep ik op de sandalen van mijn kindertijd. Een paar maanden later was ik klaar voor echte schoenen.
Ik heb er vier jaar naar verlangd, en kijk eens, ze hangen. Ze kunnen naar beneden en naar boven.
Naar beneden, dan ben ik alleen. Naar boven, dan bestaat de straat. Naar beneden is mijn werkkamer van mij. Naar boven is mijn kamer ook van overbuurvrouw Riet (dag Riet) en van overbuurvrouw Magie (dag Magie) en van overbuurvrouw Anne (dag Anne) en van iedereen die binnenkijkt (dag iedereen).
Ze kunnen ook half, of tot twee/derde. Nu hangen ze helemaal tot beneden. Kwestie van de overburen te laten wennen aan een werkkamer met gordijnen ervoor. Kwestie van ook zelf te wennen aan een beetje avond overdag. Ik heb al goed gewerkt vandaag, maar ik heb ook al veel met mijn nieuwe gordijnen moeten oefenen.
Onderweg zit de man met de hamer af en toe naast je in de auto, maar je blijft hem de baas. Het laatste kwartier rij je over onverlichte kronkelwegen door donkere bossen. Als je koplampen over de parking glijden, vang je een glimp op van het hotel. Onder een schemerlamp op de balie liggen je kamersleutels. In de gang zoemt een frisdrankautomaat.
De foto’s die je analoog had gemaakt liet je bij een speciaalzaak ontwikkelen. Dat duurde een paar dagen. Soms bestelde je op basis van de negatieven extra foto’s bij, en die foto gaf je dan aan iemand. Hier, cadeautje. Onze vakantieherinnering. Een portret voor op de schoorsteenmantel.
Schrijver Dave Eggers, die je kunt kennen van de bestsellers Wat is de Wat en De cirkel, droomde ervan een kinderboek te schrijven dat hij zelf als tienjarige had willen lezen. Hij zegt dat hij ongeveer tien jaar heeft nodig gehad om The Lifters uit te werken.
Het bericht van de dood van koning Boudewijn zorgde op 1 augustus 1993 voor een schokgolf. Toen ik het nieuws hoorde, heb ik op geen enkel moment gedacht: nu is mijn peter overleden.
“De gemiddelde Vlaamse jeugdschrijver is 52, onderwijzer en bewusteloos,” titelde een Humo-interview met recensent Erik Hulsens op de drempel van de jaren tachtig. Met die uitspraak, die in Vlaanderen voor heel veel beroering (lees: verandering) heeft gezorgd, ben ik in 1983 de jeugdliteratuur binnengestapt.
Ik was 19, nog student en tamelijk hongerig.
Geen idee wat ik heb aangeklikt. Eens in de paar weken stuurt Pinterest me een mail met 18 ideeën. Hoe ik Scandinavischer kan wonen. Hoe schoon wit is. Hoe rustgevend lichtgrijs kan zijn. Ik zie smaakvolle kamers langskomen, daar niet van, maar ik denk vaak aan een showroom. In een showroom woont niemand.
Veertien is geen boek voor lezers die al jaren zware laarzen dragen, graag met de deuren slaan en niet weten wat fluisteren is. Begin niet aan het boek als je per dag minstens één keer ‘opschieten’ tegen iemand sist of op je horloge tikt. Vind je dat boeken na maximum tien bladzijden duidelijke taal moeten spreken, dan zal Veertien niet op je nachtkastje komen te liggen (en dan mis je iets).
Bachs boek is een ervaring: in de jij-vorm krijg je het relaas van de eerste schooldag van het hoofdpersonage Bé. Door die vorm, en door de tegenwoordige tijd waarin het verhaal wordt verteld, is het alsof het meisje zichzelf terwijl je leest onder een loep legt. Nu. Hier. Het kleine, ogenschijnlijk eenvoudige verhaal wordt dwingend en kruipt — als je een lezer bent die zich door een vertelstem en een vertelvorm wil laten leiden en daar het geduld voor heeft — onder je huid.
Of je nu net je veertiende verjaardag hebt gevierd of overmorgen vierenveertig wordt, Tamara Bach verstaat de kunst om veel ongezegd te laten, maar je weet na de laatste bladzijde precies hoe het is om Bé te zijn, of algemeen: om veertien te zijn.
Veertien is uit het Duits vertaald door Esther Ottens.
Als je wil weten hoe de mensheid eruit ziet vanaf een bergkam, dan moet je De buitenjongen van Paolo Cognetti lezen. Het letterlijke antwoord vind je in een paar regels op bladzijde 82. Het mooie is dat er nog heel veel andere mogelijke antwoorden zijn, maar die zul je zelf moeten formuleren.
Ik was zes. De pop-uphoes van Mireille Mireille, de lp van Mireille Mathieu uit 1969, moet ik tientallen keren open en dicht hebben geklapt. Enerzijds om het wow-effect, anderzijds omdat ik de foto’s die zich ontvouwden nog eens moest bekijken (en nog eens, en nog eens).
Verleden week was het spannend. Het typoscript van mijn boek Tegenwoordig heet iedereen Sorry kwam terug van de uitgever, met aantekeningen van Dik, mijn redacteur. We belden erover. Voor het eerst hoorde ik mezelf hardop nadenken over het hoofdpersonage Bianca, haar moeder, haar broertje Alan.
Er zijn herinneringen die je niet in één beeld kunt vangen. Zoals toen ik voor het eerst het beroemde zebrapad op Shibuya Square in Tokyo overstak. Aan die ervaring kan ik niet terugdenken als aan een stilstaand beeld. Een foto van mezelf op dat zebrapad zou weinig zeggen. Bart steekt zebra over. Terwijl het een veel heftiger sensatie was, daar op dat drukste kruispunt van de wereld, middenin de dans van ongeveer tweeduizend mensen.
Ik dacht: zeven broers is niet weinig, maar ook niet verschrikkelijk veel. Dus zei ik ja op het voorstel van mijn eigen broer, die intendant is van het Kunstenfestival Watou. Ja, zei ik, een Broere-piano lijkt mij een fijn idee.
Je kreeg een eigen schrift. In het schrift stonden tekeningen, gedrukt met paarse inkt die stonk. Ik vond dat de inkt lekker stonk.
Als je een bladzijde omsloeg, dan zag je een vijver vol eenden. Een boom vol uilen. Elke tekening moest nog afgemaakt worden.
Meester Hugo zei: ‘Geef ogen aan die eenden. Geef veren aan die uilen.’
Je mocht in de klas zitten tekenen, maar het heette ineens anders.
‘Dit is geen tekenen,’ zei meester Hugo. ‘Dit is schrijven.’
Toen het hele schrift was volgeschreven, tekende meester Hugo een heel groot oog van een heel grote eend op het bord. Hij gaf het oog een staart, en zei: ‘Dit is een a. Die lees je ook zo: a. Doe eens na.’ Daarna tekende hij het tweede oog van een eend, en daarnaast een paal met een wimpel eraan vast en toen zei hij dat er een woord stond, en het woord was aap.
Je maakte een tekening die helemaal niet op een aap leek, de tekening heette een woord, en je kon dat woord lezen, en je mocht zelf kiezen wat voor aap je zag. Een chimpansee. Een gorilla. De meester zelf.
Zo is het begonnen.
Van september 2013 tot juni 2014 was ik artist in residence van Bibliotheek Permeke. In het begin van het seizoen timmerde ik samen met ontwerper Dries Otten aan mijn eigen werkkamer in de bib, waar ik me een paar dagen liet opsluiten. Schrijvers in spe konden met hun teksten bij me langskomen tijdens het spreekuur of deelnemen aan de Leesclub XL. Elke maand was er wel iets te doen.
